Assertiviteit, de moed om jezelf te zijn

Assertiviteit is een term uit de sociale psychologie en gaat over de manier waarop je omgaat met andere mensen in sociale situaties. Een assertieve houding betekent opkomen voor jezelf en je eigen mening, rechten en standpunten op een duidelijke maar niet-agressieve manier. Dit is voor veel mensen een uitdaging, maar gelukkig is dit een vaardigheid die je kunt leren!

We zien assertiviteit bij mensen vaak als een onderdeel van hun persoonlijkheid. ‘Zo is diegene nou eenmaal’. We schrijven deze vaardigheid vaak toe aan extraverte mensen. Echter is assertiviteit een manier van communiceren, en geen persoonlijkheidskenmerk. Het is daarom door iedereen aan te leren en te verbeteren, waarmee je in staat bent om effectiever te communiceren en je relaties te verbeteren. Er zijn 3 gradaties van assertief gedrag:

Sub-assertief/Passief

Mensen die sub-assertief zijn, zullen vaak niet een verzoek durven te doen, bang om anderen een te grote last te bezorgen. Tegelijkertijd zullen ze, verzoeken die anderen aan hen doen, bijna altijd opvolgen. Zelfs wanneer ze daar geen tijd voor hebben of geen zin in hebben.

Mensen die sub-assertief zijn, vinden het lastig om hun grenzen aan te geven. Sommige mensen zullen dan ook graag van hun diensten gebruik maken. Sub-assertieve mensen zorgen door hun gedrag dat de relatie die ze met een andere persoon hebben, goed blijft. Ze zijn goed voor de ander, maar kunnen tegelijkertijd zichzelf ook tekortdoen.

Op de lange termijn is het resultaat, dat sub-assertieve mensen hun bureau vol hebben liggen met klussen, terwijl bijvoorbeeld collega’s blijven vragen of ze wat voor hen zouden kunnen doen. Alles wordt bij wijze van geslikt, ook ruzies of meningsverschillen worden niet uitgesproken. Hierdoor kan zich frustratie opbouwen. Door onzekerheid of gebrek aan de juiste vaardigheden kunnen frustraties/problemen vaak pas laat aan het licht komen.

Op het werk kunnen sub-assertieve mensen er bijvoorbeeld mee te maken krijgen dat zij hun werk niet afkrijgen, te veel fouten maken omdat ze te snel moeten werken, of taken (te) letterlijk opvatten. In een werksituatie kan het als plotseling overkomen wanneer een sub-assertief persoon ogenschijnlijk onverwachts ontslag neemt – zonder eerder een duidelijk signaal van ontevredenheid te hebben afgegeven.

Voorbeelden van sub-assertief gedrag:

• Zich te stilhouden of te snel toegeven
• Geen kritiek durven geven of moeilijk complimenten kunnen ontvangen
• Onenigheid vermijden

Oorzaken van sub-assertiviteit:

• Sub-assertiviteit kan voortkomen uit onzekerheid over zichzelf, of een negatief zelfbeeld
• Niet-adequate overtuigingen hebben over assertief gedrag, zoals “bescheidenheid siert de mens, dus ik houd mijn mond”
• Gebrek aan sociale vaardigheden
• Bang zijn om geen vriendelijke reactie te krijgen

Agressief

Agressief gedrag houdt in dat mensen zich dominant opstellen, weinig respect hebben voor andermans mening, slecht luisteren, zelfs soms schreeuwen of zich beschuldigend uitlaten. Mensen die agressief gedrag vertonen zullen anderen niet vragen iets te doen, maar het hen commanderen. Ze barsten uit wanneer iets tegen hun zin in gebeurt en schelden er bijvoorbeeld snel op los. Vaak gaat dit onbewust. Ze hebben niet in de gaten hoe ze met mensen in hun omgeving omgaan. Deze mensen komen goed voor hun eigen belangen op, maar houden helemaal geen rekening met belangen van anderen. Vaak ontwikkelen deze mensen met agressief gedrag een slechte relatie met hun omgeving. Er wordt vaak over deze mensen geklaagd, maar nooit waar ze bij zijn.

Ook dit gedrag kan voordelen hebben op de korte termijn, doordat mensen conflicten met jou vermijden en gewoon doen wat je zegt.

Voorbeelden van agressief gedrag:

• Anderen overheersen
• Anderen negeren
• Slecht luisteren
• Overdreven veel kritiek op anderen geven en deze kritiek blijven herhalen
• De stem verheffen of zelfs schreeuwen

Assertief

De assertieve vorm van communiceren wordt tegenwoordig gezien als de meest effectieve communicatievorm. Assertieve mensen geven hun mening op een manier zodat de relatie met de ander goed blijft. Onder assertief gedrag wordt verstaan het durven geven van een opdracht of doen van een verzoek en het durven weigeren van een opdracht of verzoek. Dit op zo’n manier dat de relatie met de omgeving in stand wordt gehouden, terwijl je daarbij ook met je eigen belangen rekening houdt.

Hoe ziet assertief gedrag eruit? Een aantal voorbeelden:

• Communiceren in de volgorde van luisteren, interpreteren, samenvatten, antwoorden (afgekort als LISA)
• Kritiek durven uiten en ontvangen
• Duidelijk formuleren van eigen wensen/mening (en niet zeggen wat een ander mogelijk zou willen horen)
• Je eigen keuzes maken zonder je druk te maken over andermans mening
• Emoties durven uiten en kwetsbaar durven zijn
• Complimenten kunnen geven/ontvangen
• Verzoeken kunnen weigeren/’nee’ durven zeggen
• Conflicten niet vermijden, maar aan durven gaan
• Eerlijk durven zijn over iets wat je dwarszit
• Jezelf niet onnodig verontschuldigen
• Bij je eigen standpunt durven blijven

Context gebondenheid

Vaak is het zo dat iemand in de ene situatie geen assertief gedrag vertoont, maar in de andere wel. Het lukt bijvoorbeeld niet om assertief te reageren op bepaalde collega’s, maar bij anderen weer wel. Of je bent wel assertief in de relatie met je partner, maar niet in die met je schoonmoeder. Dit noemen we context gebondenheid.

Assertiviteit is als een elastiek

Wanneer je geneigd bent je subassertief op te stellen, herken je misschien dat je soms een ‘uitschieter’ hebt naar agressief gedrag. Je hebt je eigen behoeften dan zo lang weggecijferd, dat de emmer vol is en overloopt. Dit wordt ook wel eens vergeleken met een elastiek op spanning. Assertief gedrag zorgt ervoor dat het elastiek losjes hangt en daardoor goed vol te houden is. Met subassertief gedrag trek je de elastiek als het ware op spanning. Dit kun je lang vol houden, maar uiteindelijk laat je het elastiek een keer los, en schiet het door naar de agressieve kant. Daarom is het zo zinvol om assertiviteitsvaardigheden aan te leren!